Tài nguyên nước duy trì sự sống trên trái đất. Nước bao phủ phần lớn bề mặt hành tinh, chiếm hơn 50% cơ thể con người, hỗ trợ sinh kế cho người dân. Trung bình một ngày mỗi người cần uống từ 2-4 lít nước; để làm ra số lương thực cần dùng cho mỗi con người trong mỗi ngày phải mất từ 2.000-5.000 lít nước. Gìn giữ nước chính là chìa khóa để các quốc gia trên toàn thế giới đạt các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) vào năm 2030.

Thực trạng đáng báo động

Tuy vậy, nguồn nước sinh hoạt và hệ thống thủy lợi trong trồng trọt, chăn nuôi ngày càng bị ô nhiễm, chịu tác động của biến đổi khí hậu. Vậy chúng ta cần giải quyết thách thức này như thế nào, và đảm bảo mọi người đều được cung cấp nước sạch?

Với khoảng 70% tổng lượng nước ngọt được sử dụng trong sản xuất nông nghiệp, chúng ta cần thay đổi, tối ưu hóa cách sản xuất lương thực, thực phẩm. Đây là nhiệm vụ cấp bách, nếu không sớm hành động sẽ gây ra hậu quả nghiêm trọng.

Nước sạch không phải là nguồn tài nguyên vô tận. Chúng ta không thể xem thường vai trò của nước trong đời sống.

Hai thập kỷ qua, Trái đất đã mất 1/5 lượng nước ngọt sẵn có. Đối với một số cộng đồng, hiện thực này còn tệ hơn nhiều. Trên thực tế, ở nhiều vùng đã mất 1/3 lượng nước ngọt sẵn có. Nếu không hành động ngay, toàn thế giới sẽ mất 1/3 lượng nước ngọt sẵn có, dựa trên sự gia tăng dân số hiện nay. Điều này có nghĩa chúng ta đang đứng trước nguy cơ không còn đường lùi, không thể cứu vãn.

Dân số thế giới tăng nhanh, đô thị hóa, công nghiệp hóa, phát triển kinh tế, biến đổi khí hậu đều gây thiệt hại cho tài nguyên nước. Cùng với đó, ô nhiễm nước, khai thác không kiểm soát, thiếu phối hợp trong quản lý đa lĩnh vực, đa quốc gia đã tạo ra nhiều thách thức chồng chéo.

Các hiện tượng thời tiết cực đoan, hạn hán và lũ lụt gia tăng đang đe dọa hệ sinh thái, gây nguy cơ mất an ninh lương thực toàn cầu. Nông hộ nhỏ, người nghèo, phụ nữ, thanh niên, người dân tộc, di cư và tị nạn là những đối tượng dễ bị tổn thương nhất.

Trên thực tế, nhiều nơi trên thế giới đang đối mặt tình trạng khô hạn ở mức nghiêm trọng, đe dọa làm xáo trộn các hoạt động kinh tế và ảnh hưởng cuộc sống mưu sinh của người dân. Báo cáo của Viện Tài nguyên Thế giới (WRI) cho thấy hiện khoảng 50% dân số toàn cầu đối mặt tình trạng thiếu nước và tình hình này sẽ ngày càng trầm trọng do biến đổi khí hậu.

Bản đồ dự báo phân bổ nước của WRI nhấn mạnh nguy cơ đối với an ninh lương thực, khi 60% số cây trồng cần tưới tiêu đang bị đe dọa bởi tình trạng căng thẳng về nước ở mức "cực kỳ cao," nhiều hồ chứa nước ngọt, sông suối trên thế giới đang dần cạn kiệt, nguồn nước ngầm đang suy giảm ở tốc độ rất nhanh.

Trong khi đó, nước ngọt đang bị hoang phí và tình trạng làm ô nhiễm nguồn nước sạch đang xảy ra phổ biến ở hầu khắp mọi nơi trên thế giới. Viện Đại học nước, môi trường và sức khỏe của Liên hợp quốc cảnh báo, 2/3 dân số trên thế giới sẽ đối mặt nguy cơ mất an ninh về nước sau năm 2030 nếu không có các biện pháp quyết liệt ngay từ bây giờ.

Cả khối lượng và chất lượng nước đều đang suy giảm nhanh chóng do việc quản lý kém, khai thác nước ngầm quá mức, ô nhiễm và biến đổi khí hậu trong hàng thập kỷ qua. Sự cạnh tranh để giành nguồn tài nguyên vô giá này ngày càng gia tăng.

Nhiều báo cáo cho thấy những quốc gia là điểm nóng về nguồn nước cũng chính là nơi thường có số người bị suy dinh dưỡng nhiều nhất; hơn 80% lượng nước được thải ra môi trường không được xử lý hoặc tái sử dụng.

Gần 1 tỷ tấn thực phẩm - 17% tổng số thực phẩm có sẵn cho người tiêu dùng trên toàn thế giới - bị vứt bỏ mỗi năm, dẫn đến lãng phí các nguồn tài nguyên quý giá, chẳng hạn như nước, được sử dụng để sản xuất ra chúng.

Thế giới chung tay cùng giải quyết thách thức toàn cầu

Mục tiêu trọng tâm để giải quyết những thách thức chồng chéo này, đầu tiên phải là đảm bảo đủ nước cho nông nghiệp, đồng thời điều hòa nhu cầu sử dụng nước của các ngành kinh tế khác, đặc biệt là khi tốc độ đô thị hóa tăng cao.

Quản lý vận hành nguồn nước là yếu tố tiên quyết, giúp cấp phát nước bền vững và công bằng thông qua cách tiếp cận vĩ mô và toàn diện. Chính phủ các nước cần thúc đẩy và đảm bảo khả năng tiếp cận nước sạch và an toàn thông qua quản lý nguồn tiêu thụ nước, định giá hợp lý, xây dựng chính sách, biện pháp đo lường, vận động các bên liên quan cùng tham gia...

Chúng ta cần chung tay phát triển tài nguyên nước, đất. Qua đó, đảm bảo an sinh xã hội mà không gây ảnh hưởng tiêu cực đến hệ sinh thái trái đất. Đối với nhiệm vụ này, chúng ta cần sự phối hợp cấp quốc gia và khu vực.

Đồng thời, cần đầu tư cho các giải pháp quản lý nước hiệu quả, tân tiến, bao gồm công nghệ tưới tiêu và dự trữ nước, cũng như các giải pháp dựa trên cơ sở khoa học để giải quyết tình trạng khan hiếm nước, giảm tác động thiên tai, lũ lụt. Chúng ta phải xây dựng một xã hội kiên cường, hiểu được mối quan hệ giữa nước, thực phẩm, năng lượng, qua đó sử dụng nước hiệu quả, tiết kiệm.

Hành động cụ thể, bám sát thực tiễn

Trước những thách thức về nước sạch trên toàn cầu, Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO) đưa ra thông điệp cho Ngày Lương thực Thế giới năm 2023 là: "Nước là cuộc sống, nước là thức ăn. Không để ai bị bỏ lại phía sau!”

Coi nước là nền tảng của lương thực, FAO nhấn mạnh việc quản lý tài nguyên nước bền vững, hiệu quả và công bằng là điều cần thiết cho tương lai của an ninh lương thực, con người và Hành tinh Xanh.

Tổng giám đốc FAO Khuất Đông Ngọc nêu rõ với khoảng 70% tổng lượng nước ngọt trên thế giới hiện được sử dụng cho nông nghiệp, việc con người thay đổi cách thức sản xuất trong lĩnh vực này được coi là nhiệm vụ quan trọng nhất.

Ngoài ra, "chìa khóa" để đạt được an ninh nước và lương thực toàn cầu còn cần dựa vào các nguyên tắc 4R - Giảm thiểu, Tái sử dụng, Tái chế và Thay thế. Việc quản trị tốt cũng là yếu tố quan trọng để phân bổ nước bền vững và công bằng, đặc biệt là khi quá trình đô thị hóa tăng tốc.

Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thực hiện quản lý tài nguyên nước tổng hợp thông qua phối hợp phát triển và quản lý nước, đất đai và các tài nguyên liên quan để tối đa hóa phúc lợi của con người mà không ảnh hưởng đến tính bền vững của các hệ sinh thái quan trọng.

FAO khuyến khích và hỗ trợ các quốc gia cần đầu tư cho các biện pháp quản lý nước hiệu quả và sáng tạo, như công nghệ tưới tiêu và lưu trữ nước hiện đại, cũng như các giải pháp dựa trên cơ sở khoa học để giải quyết tình trạng khan hiếm nước và ứng phó lũ lụt.

Ví dụ, ở vùng Sahel, FAO đang cung cấp kỹ thuật cơ giới hóa cho nông dân để cải thiện cơ sở hạ tầng nước, hỗ trợ phụ nữ nông thôn và các hộ gia đình tiếp cận nước sạch.

Ngoài ra, diện tích đất được tưới tiêu cung cấp 40% lương thực trên toàn cầu. Tuy vậy, chỉ 20% đất trồng trọt sử dụng hệ thống thủy lợi. Con số nhỏ cho thấy tiềm năng này vẫn chưa được khai thác.

Để giúp phát huy tiềm năng nói trên, FAO đang phát triển bản đồ tưới tiêu toàn cầu, xác định những địa phương cần sử dụng hệ thống thủy lợi với mong muốn được hợp tác với các quốc gia để tiếp tục mở rộng dự án.

Các cơ chế tài chính và đầu tư thích hợp ở quy mô lớn cũng là chìa khóa để xây dựng và duy trì cơ sở hạ tầng nước.

Các giải pháp ứng phó, chống chịu cũng quan trọng không kém. Thế giới cần ưu tiên xây dựng hạ tầng xanh, vừa thúc đẩy phát triển nông nghiệp, thủy sản, vừa nâng cao chất lượng nước và bảo vệ đa dạng sinh học. Điều này sẽ mang lại lợi ích cho người nông dân và cảnh quan nông thôn.

Ví dụ, ở Sri Lanka và Zambia, FAO đang thí điểm các cánh đồng lúa đa chức năng để vừa nuôi cá, tôm, vừa sản xuất lúa gạo.

Cơ sở hạ tầng đa giá trị tạo ra lợi ích cho nông thôn nhờ hệ thống nước ngầm, phương pháp kiểm soát lũ lụt và các dịch vụ hệ sinh thái.

Mỗi người trong chúng ta đều có thể trở thành những nhà quản lý nước

Chính phủ các nước cần xây dựng chính sách dựa trên cơ sở khoa học, tận dụng dữ liệu lớn; đổi mới, phối hợp liên ngành để quản lý nước tốt hơn. Hiểu mối liên hệ chặt chẽ giữa nước, năng lượng và thực phẩm, qua đó xây dựng kế hoạch hành động. Quan trọng là chúng ta cần dung hòa những nhân tố có tính cạnh tranh, không để lợi ích của nhóm nhỏ ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng và hệ sinh thái.

Cùng với đó, người nông dân cần hiểu cách quản lý nước bền vững và được trang bị các công cụ phù hợp. Cộng đồng nông dân gồm những người sống phụ thuộc tài nguyên nước, đất, rừng, làm việc trong lĩnh vực chăn nuôi, thủy sản, trồng trọt. Các nhà quản lý cần hỗ trợ, khuyến khích người nông dân chủ động tìm hiểu, thực thi nhiệm vụ bảo vệ nguồn nước sạch.

Doanh nghiệp cũng cần chung tay quản lý nước. Nghĩa là phải đưa ra cam kết cụ thể nhằm cải thiện hiệu quả sử dụng nước, giảm ô nhiễm trên toàn chuỗi cung ứng. Điều này không chỉ mang lại lợi ích cho thiên nhiên, xã hội mà còn cho cả doanh nghiệp. Quản lý nước nghiêm túc có thể nâng cao uy tín và lợi nhuận cho doanh nghiệp, đồng thời giúp họ tránh được những rủi ro về khan hiếm nước, lũ lụt, ô nhiễm.

Tổng giám đốc FAO nhấn mạnh mỗi người trong chúng ta đều có thể trở thành những nhà quản lý nước ở nhiều cấp độ khác nhau, nhằm hướng tới "Bốn mục tiêu tốt hơn" (Four Betters) mà FAO đề ra, đó là Sản xuất Tốt hơn, Dinh dưỡng Tốt hơn, Môi trường Tốt hơn và Cuộc sống Tốt hơn để đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau. Nước là cuộc sống, bởi vậy đảm bảo an ninh nguồn nước chính là bảo vệ cuộc sống của loài người trên hành tinh.

HẢI ĐĂNG