Tiến sĩ Trần Long.

Từ cái nghĩa, cái tình trong hoàn cảnh "tối lửa tắt đèn có nhau", khái niệm quà tặng xuất hiện. Trao món quà ngày Tết, chính là thắt chặt mối quan hệ, gói ghém sự tri ân...

Quà tặng Tết không chỉ nằm ở những mối quan hệ nghề nghiệp, hỗ trợ nhau lúc gặp khó khăn mà còn chứa đựng chữ hiếu với ông bà, cha mẹ; nghĩa với thầy và bạn. Thế nên mới có câu "mùng 1 Tết cha, mùng 2 Tết mẹ, mùng 3 Tết thầy". Món quà vốn mang tính thực tế nhưng vẫn đầy tế nhị, chân thành bởi đi kèm luôn có một thông điệp, sự nhắn nhủ.

Xưa kia quà tặng chủ yếu là "của nhà trồng được" như con gà, chục quả trứng, ký nếp, nải chuối chín cây hoặc sản phẩm thủ công (gốm, sành, sứ...). Còn tầng lớp trí thức thì tặng chữ, câu đối đầu năm.

Ngày nay, phạm vi quà tặng đã mở rộng, không chỉ tặng cái nhà có sẵn mà có cả quà gói sẵn, hàng nhập khẩu... Công năng của món quà cũng vượt khỏi phạm vi tiêu dùng, mà còn được sử dụng để trang trí, làm đẹp...

"Có rất nhiều lựa chọn quà Tết, nếu tặng cho người thân, bạn bè, tôi sẽ tự tay làm một ít dưa muối, củ kiệu, tai heo ngâm... Nếu tặng cho đối tác, đồng nghiệp thì chọn những sản phẩm đóng gói, có thương hiệu và uy tín để họ an tâm sử dụng", Mỹ Xuân (29 tuổi, Hà Nội) cho biết.

Truyền thống ngàn đời của người Việt là "của cho không bằng cách cho", thế nên, món quà Tết phải do người lớn tuổi, như bố mẹ, ông bà đích thân mang biếu dù chỉ là miếng trầu, vài quả cau, miếng thịt lợn. Khi trao tay người nhận, cũng phải khéo léo: "Của ít lòng nhiều, ăn chút lấy thảo"... Ấy chính là cái nét tế nhị trong cách tặng quà Tết của người Việt.

Ngày nay, cách tặng quà vẫn đề cao thái độ, cách thức trao gửi như xưa, chỉ khác là có thêm nhiều phương tiện hỗ trợ. Nếu không thể trực tiếp tặng, phép lịch sự tối thiểu là nhấc điện thoại, chúc Tết và thông báo về món quà đang đến tay người nhận. Tâm ý biểu lộ ở đây, giúp bên tặng yên lòng, bên nhận ấm lòng.

Thông điệp của món quà cũng có sự thay đổi rõ nét. Xưa chỉ là lời cảm ơn, hiếu nghĩa, tình làng nghĩa xóm, thắt chặt quan hệ thì nay còn hàm ý tạo lập mối quan hệ mới hay tiếp thị, chào hàng, chúc tài lộc...

Điều quan trọng khi tặng quà Tết, theo Tiến sĩ Trần Long là phải cân nhắc giá trị sao cho phù hợp: "Món quà gửi đi phải xác định phù hợp với đúng mối quan hệ để người nhận cảm thấy vừa phải, đúng giá trị thực tế chứ không thực dụng, tránh giá trị vật chất quá lớn dẫn đến sự nghi ngại, khó xử khi nhận".

Ở miền Nam ngày nay, mọi người thường chưng mãng cầu, trái dư, quả dừa, đu đủ, xoài với thông điệp "cầu dư dừa đủ xài" cũng vì thế. Hay ở miền Bắc, trong các bức tranh Đông Hồ, người ta họa hình ảnh em bé khỏe mạnh ôm con cua, tôm, gà lớn cũng nhằm gửi gắm ước vọng về một đời sống sung túc, giàu có...

Năm 2020 càng là thời điểm phù hợp để chúc nhau tài lộc dồi dào. Tý đứng đầu trong 12 con giáp, có đặc tính sinh trưởng nhanh, tiếng chuột kêu còn báo hiệu một mùa màng bội thu, nơi đâu có chuột nơi đó lúa thóc đầy bồ. Vì vậy, theo Tiến sĩ văn hóa Trần Long, tâm lý của một số người Việt trong ngày Tết năm nay là mong chờ các món quà gửi gắm lời chúc tài lộc, giàu sang.