Nếu không xử lý, các dòng sông chết sẽ biến thành thảm họa

Sông Tô Lịch từng là một nhánh nhỏ của sông Hồng, thông thủy với Hồ Tây. Năm 1889 người Pháp lấp một phần sông Tô Lịch để quy hoạch lại phố phường. Ngày nay sông Tô Lịch  với chiều dài khoảng 14 km, toàn tuyến có hơn 280 cửa xả nước thải. Theo ước tính mỗi ngày có 150.000 m3 nước thải sinh hoạt chưa qua xử lý xả xuống sông Tô Lịch. Tuy vậy, lượng tiếp nhận chỉ là 1/6 lượng nước thải sinh hoạt hàng ngày của hơn 8 triệu dân ở Hà Nội.

Nước thải sinh hoạt mang theo cặn bã hữu cơ, xà phòng, hóa chất, kim loại nặng và vi trùng gây bệnh đổ vào cống chung của thành phố. Chảy qua hệ thống cống rãnh chằng chịt cho đến khi ra mương, sông, nước chuyển màu đen. Lượng dầu mỡ trong nước luôn dao động 0,5-2,5 mg/l, cao hơn quy định cho phép 2-3 lần. Dòng nước ô nhiễm chảy về trạm bơm và bơm ra sông Hồng, sông Đáy, gây ảnh hưởng đến các nhà máy nước sạch khu vực hạ lưu.

Theo thống kê năm 2019 của Công ty Thoát nước Hà Nội, chỉ 22% nước thải được gom qua nhà máy xử lý; 78% còn lại xả thẳng ra sông hồ, kênh mương. Những dòng nước ô nhiễm đổ ra khiến cho hàng loạt ao, hồ, ở Thủ đô nhất là những dòng sông lớn như sông Nhuệ, sông Tô Lịch, sông Lừ, sông Sét, sông Kim Ngưu,… chết dần chết mòn đi theo năm tháng.

Ông Nguyễn Hữu Hà (nhà ở đường Nguyễn Khang, Hà Nội) cho sẻ: "Trước đây sông chưa ô nhiễm nặng như bây giờ nên cuộc sống còn đỡ vất vả. Nay nước sông ô nhiễm rất nặng, mùi hôi thối bốc lên nồng nặc, nhất là mấy ngày trời nắng nóng cảm giác như muốn ngộp thở. Sống chung với mùi hôi thối nhưng người dân chúng tôi cũng không có biện pháp gì để khắc phục, chỉ còn biết đóng cửa cả ngày thôi”.

Theo bà Nguyễn Thị Yến (đường Nguyễn Ngọc Vũ, Hà Nội), mùi hôi thối dưới sông bốc lên rất nồng nặc và vô cùng độc hại.

"Cứ khi trời nắng lên nhất là mùa hè hoặc trời nổi gió, y như rằng hơi độc từ dưới sông bốc lên rất khó chịu, các hộ kinh doanh hàng quán dọc bờ sông luôn bị nhức đầu, hắt hơi, sổ mũi... Không ít gia đình sống tại đây vì không chịu nổi không khí ô nhiễm, đành phải cho thuê lại nhà, chuyển tới nơi khác sinh sống... Nên dù có thể giờ đây dòng sông đen hơn, nặng mùi hơn người dân cũng không còn sức kêu than nữa. Chúng tôi chỉ mong sớm khắc mục hết mùi hôi thối độc hại này là dân chúng tôi thấy được nhờ lắm rồi”, bà Yến than thở.

Với hệ thống tiêu thoát nước do "lịch sử để lại", nước thải và nước mưa của Hà Nội hiện chung một đường ống. Trước thực trạng này, GS Vũ Trọng Hồng lo ngại, "những tích tụ của đô thị hóa lẫn công nghiệp như những đợt sóng ngầm, len lỏi dần vào đời sống cư dân thành phố. Cho đến một thời điểm nào đó, nó có thể bùng nổ thành thảm họa không xử lý được nữa".

Các chuyên gia môi trường đều cho rằng, việc sông Tô Lịch và hàng loạt ao hồ, sông suối ở Hà Nội trở thành những dòng sông chết do nhiều nguyên nhân đặc biệt là công tác quản lý của nhà nước và ý thức chưa tốt của người dân. Tuy nhiên nếu không giải quyết ngay vấn đề ô nhiễm môi trường sẽ để lại hậu quả ngày càng khó lường.

Theo GS.TS Nguyễn Chiến, việc làm sạch sông Tô Lịch để tạo đà làm sạch các dòng sông khác trên địa bàn Hà Nội cần làm càng sớm càng tốt nhất là việc nâng cao nhận thức của nhân dân.

"Điều đầu tiên khi làm sạch sông Tô Lịch và các dòng sông khác đó là cần thu gom nước thải sinh hoạt theo đường đi riêng vào các nhà máy xử lý để làm sạch mới cho ra sông, tiếp đến là dùng công nghệ xử lý ban đầu lòng sông, thứ 3 là tạo ra dòng chảy thường xuyên và bước cuối cùng là tuyên truyền sâu rộng, nâng cao nhận thức của người dân để giữ gìn môi trường bằng cách không xả rác, chất thải ra sông Tô Lịch nữa”, GS.TS Nguyễn Chiến cho biết thêm.

Kỳ vọng hồi sinh sông Tô Lịch bằng công nghệ tiên tiến

Từ nhiều năm nay, sông Tô Lịch biến thành "dòng sông chết” theo đúng nghĩa và chỉ là dòng vận chuyển nước thải khổng lồ giữa Thủ đô, đã có lúc người ta định cống hóa sông Tô ở những đoạn đẹp nhất để làm dịch vụ và làm bãi trông giữ ô tô hay việc cải tạo xây dựng để biến dòng sông này trở thành điểm du lịch trên sông và phát triển giao thông thủy.

Trong quá trình đi tìm giải pháp làm sạch con sông Tô Lịch, ngày 16/5/2019, Hà Nội đã khởi động dự án thí điểm làm sạch nước sông Tô Lịch và Hồ Tây theo công nghệ Nano-Bioreactor của Nhật Bản. Công nghệ Nano-Bioreactor gồm hai yếu tố là máy sục khí Nano tạo ra oxy trực tiếp kích hoạt vi sinh vật; các tấm vật liệu Bioreactor là chất xúc tác, cung cấp giá thể, tạo môi trường sống cho vi sinh vật. Hai yếu tố kết hợp thúc đẩy quá trình tự làm sạch nước, phân hủy bùn. Công nghệ này đã từng thành công ở Nhật Bản, Trung Quốc và nhiều hồ ở Việt Nam.

Sau thời gian phân tích, chất lượng nước khu thả cá Koi trên sông Tô Lịch và Hồ Tây 36/36 chỉ tiêu đạt quy chuẩn Việt Nam (QCVN). Mùi hôi thối sông Tô Lịch giảm 200 lần, Hồ Tây giảm 30 lần nhờ Công nghệ Nhật Bản. Nước khu xử lý thả cá Koi tại sông Tô Lịch: Vi khuẩn có hại Coliform giảm hơn 61 triệu lần, E.coli giảm 1100 lần. Nước khu xử lý thả cá Koi tại Hồ Tây: Vi sinh vật có lợi Bacillus tăng 738 lần, tổng vi sinh vật hiếu khí tăng 47 lần. Bùn sông Tô Lịch giảm nhiều nhất 76,3cm ve 15cm bùn Hồ Tây giảm nhiều nhất về 0 cm.

Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường - Trần Hồng Hà cho rằng, phương pháp xử lý trên đã được các cơ quan của Nhật Bản chứng nhận nên đảm bảo độ an toàn, tính tin cậy, tuy nhiên, phía UBND TP Hà Nội, các cơ quan đã có những phát biểu thiếu nhất quán dẫn đến việc lùm xùm không đáng có về vấn đề này.

GS.TS Đặng Huy Huỳnh, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam cho biết: "Theo tôi đây là công nghệ rất tiến bộ. Sau xử lý các vi khuẩn có hại đã giảm đi, còn vi sinh vật có lợi thì tiếp tục phát huy chức năng của nó trong hệ sinh thái nước. Thí điểm đã giải quyết và làm cho không còn mùi hôi nữa”.

Đơn vị này cũng đề xuất đầu tư 100%  kinh phí, dùng công nghệ Nano-Bioreactor xử lý toàn bộ sông Tô Lịch, nếu thành công sẽ chuyển cho Hà Nội thuê lại.

JEBO sẽ xây các bể đặt ngầm dưới lòng đất, thu gom nước thải vào đó và sử dụng công nghệ máy Nano và tấm vật liệu Bioreator để xử lý nước thải trước khi đổ ra sông Tô Lịch.

"Nước thải qua xử lý tại bể ngầm sẽ là nguồn nước bổ cập tại chỗ cho sông. Hệ thống Nano-Bioreactor xử lý mùi, chất ô nhiễm, phân hủy bùn hữu cơ ở lòng sông để tạo dòng chảy", chuyên gia của JEBO giải thích.